کد مطلب:31395 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:16

گنجینه پرسمان » اعتقادات

آيا در قرآن، وقتي سخن از امهال و استدراج و يا سختيها و ابتلائات به ميان ميآيد، اينها بخشي از عذابها و پاداشهاي اخروي است، و يا مربوط به دنيا است و عذاب و پاداش اخروي، به همان قدر لازم در قيامت خواهد بود؟

خداوند متعال، بر اساس سنّت خود، بندگانش را بلافاصله بعد از گناه مجازات نميكند، بلكه آنان را پس از ارتكاب گناه مهلت ميدهد كه در آيات قرآن، دلايل مختلفي براي آن بيان شده است:

1. فرا رسيدن وقت عذاب.(عنكبوت،53)

2. شمول رحمت الهي بر گناهكار، تا شايد توبه كند، و يا بر اطرافيان او كه عذاب گناهكار بر آنان تأثير ميگذارد.(نحل،67)

3. تشخيص صالح از طالح.(آل عمران،179)(آيت اللّه مشكيني، دروس في الاخلاق، ص 268، نشر الهادي.)

4. استدراج: وَالَّذِينَ كَذَّبُواْ بِ ?‹َايَـَتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَيْثُ لاَيَعْلَمُون # وَأُمْلِي لَهُمْ إِنَّ كَيْدِي مَتِينٌ ;(اعراف،182ـ183) و آنها كه آيات ما را تكذيب كردند، تدريجاً از آن راه كه نميدانند، گرفتار مجازاتشان خواهيم كرد و به آنها مهلت ميدهيم ]تا مجازاتشان دردناكتر شود[، زير طرح و نقشة من قوي و حساب شده است.

استدراج، به اين معنا است كه خداوند گناهكاران و طغيان گران جسور و بي باك ـ به خصوص كفّار ـ را طبق سنت خود، فوراً گرفتار مجازات نميكند، بلكه درهاي نعمتها را به روي آنان ميگشايد، به طوري كه، هر چه بيشتر در مسير طغيان گام برميدارند، نعمت خود را بيشتر ميكند.(تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 7، ص 31ـ33، نشر دارالكتب الاسلامية، تهران.)

چنان كه ملاحظه شد، بعضي وقتها تأخير در عقوبت الهي، جنبة عقوبتي ندارد تا ربطي به عقوبت اخروي پيدا كند يا نكند; بله! امهال، استدراجي، نوعي مجازات مخصوصي است كه ظاهرش رفاه و امنيّت است، ولي در واقع عذاب الهي است، كه اين گونه مجازات نه تنها از عذاب آخرت نميكاهد، بلكه عذاب اخروي را زياد ميكند; پس قِسمي از امهال، جنبة عقوبتي ندارد، و قسمي هم كه دارد، از اسباب عذاب اخروي محسوب ميشود.

در اين جا بايستي بين برخي سختيها و ابتلائات، با برخي ديگر فرق بگذاريم: وَ مَآ أَصَـَبَكُم مِّن مُّصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَ يَعْفُواْ عَن كَثِيرٍ ;(شوري،30) هر مصيبتي كه به شما ميرسد، به خاطر اعمالي است كه انجام دادهايد، و بسياري را نيز عفو ميكند.

اگر چه ظاهر آيه عامّ است، و همة مصائب را در بر ميگيرد ـ يعني همة مصائب را، از قبيل كيفر اعمال انسان دانسته است ـ ولي مطابق معمول كه در عمومات، استثنائاتي وجود دارد، در اين جا نيز مواردي استثنا ميشود; مانند مصائب و مشكلاتي كه دامنگير انبياي عظام و ائمة معصومين: ميشد، كه براي ترفيع مقام يا آزمايش آنان بوده است و همچنين موارد ديگري از مصائب كه جهت كيفري و عقوبتي ندارند; امّا از آن جا كه بيشتر مصائب بشر، جنبة كيفري و كفارهاي دارد، اين آيه به صورت عامّ صادر شده است.

تا اين جا روشن شد كه تنها بخشي از مصائب، عقوبت محسوب ميشوند، و بر اساس روايات، خداوند عملي را كه مجازات آن را در دنيا انجام داده باشد، دوباره در آخرت به خاطر آن بنده را عقوبت نميكند، چنان كه علياز پيامبر6 سخني را در رابطه با همين آيه(شوري،30) نقل ميفرمايد: اين آيه بهترين آيه در قرآن مجيد است. اي علي! خراشي كه از چوبي بر تن انسان وارد ميشود، و هر لغزشي كه در قدم انسان اتفاق ميافتد، بر اثر گناهي است كه از او سر زده و آنچه خدا در دنيا عفو ميكند، گراميتر از آن است كه (در قيامت) در آن تجديد نظر كند. و آنچه را كه در اين دنيا عقوبت فرمايد، عادلتر از آن است كه در آخرت بار ديگر كيفر دهد.(اصول كافي، كليني;، ج 2، ص 445، نشر دارالاضوأ، بيروت / تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج، ص 440، نشر دارالكتب الاسلامية، تهران.)

هم چنين از امام صادقروايت شده است كه ميفرمايد: زماني كه خداوند خير بندهاي را بخواهد، در عقوبتش تعجيل كرده، و در همين دنيا، او را به سزاي عملش ميرساند، و زماني كه خير بندهاي را نخواهد، گناهان او را نگه ميدارد و در آخرت عقوبتش ميكند.(اصول كافي، كليني، ج 2، ص 445، نشر دارالاضوأ.) از اين روايات استفاده ميشود، بلا و مصيبتي كه جهت عقوبتي دارد، اثرش آن است كه انسان ـ نسبت به آن گناهي كه اين مصيبت، عقوبت آن بوده است ـ در قيامت مجازات نشود.